علت نامگذاری ماه صفر:

ماه صفر دومین ماه قمری پس از محرم است. در دوران جاهلیت آن را ناجز می‌نامیدند. صفر از ریشه «صفر» به معنی تهی و خالی است.

در نامگذاری این ماه دو جهت ذکر شده است، یکی اینکه از "صُفْرَة(زردی)" گرفته شده؛ زیرا زمان انتخاب نام، مقارن فصل پاییز و زردی برگ درختان بوده است.

دلیل دیگر اینکه از "صِفْر(خالی)" گرفته شده، زیرا مردم پس از پایان ماههای حرام، روانه جنگ می‌شدند و شهرها خالی می‌شد.

ماه صفر در نزد شیعیان

شیعیان إثنی عشری و محبان اهل بیت علیهم السّلام، ماه صفر را از ایام سوگواری سال می‌دانند. زیرا در ابتدای این ماه خانواده امام حسین علیه السّلام و بازماندگان واقعه کربلا را به صورت اسیری وارد شام نمودند و آنان را در فشار جسمی ، روحی و روانی و مورد تحقیر و توهین قرار دادند، به طوری که یکی از فرزندان خردسال امام حسین علیه السّلام، به نام رقیه (س)، بر اثر این سختی‌های طاقت فرسا، در پنجم این ماه در دمشق به لقاءاللّه پیوست. هم چنین، در بیستم این ماه، اربعین شهادت امام حسین علیه السّلام و یارانش در کربلا است.

 بنا به روایت علمای شیعه و برخی از علمای اهل سنت، در 28 صفر، رحلت جانگداز رسول گرامی اسلام حضرت محمد صلّی اللّه علیه و آله و شهادت سبط پیامبر، حضرت امام حسن مجتبی علیه السّلام و در آخر این ماه، شهادت ثامن الحجج حضرت علی بن موسی الرضا علیه السّلام واقع شده است. بدین جهت، شیعیان این ماه را همانند ماه محرم، به سوگواری می‌پردازند. در بسیاری از مراسم‌ها و محافل مذهبی، دو ماه محرم و صفر را پشت سر هم گرامی می‌دارند و در آن‌ها به عزاداری مشغول می‌باشند.

نحوست ماه صفر حقیقت یا خرافه!؟

هرساله با فرا رسیدن ماه صفر سخن از نحوست آن و بشارت دادن پایان آن بازگوئی وتکرارمیشود و بالتبع مردم از برخی امور اجتناب میکنند و اتفاقات پیش آمده را به پای نحوست آن میگذارند!  .

اما سوال اینجاست که تا چه اندازه این مسئله حقیقت دارد و اگر صحت دارد منشأ آن چیست؟

با مطالعه متون اسلامی می بینیم که هیچ روزی ذاتا نحس یا مبارک نیست بلکه این اتفاقات است که بعضی روزها را مبارک یا نحس میکند،مثلا شب قدر به واسطه نزول قرآن در آن مبارک است : ( انا انزلناه فی لیله مبارکه ) ( دخان : 3 ) و روزی که قوم عاد دچار تند باد هلاک کننده شدند به واسطه عذاب الهی نحس شد: ( انا ارسلنا علیهم ریحا صرصرا فی یوم نحس مستمر )( قمر : 20 ).

در مورد ماه صفر هم باید بگوئیم :این ماه ذاتا نحس نیست ، بلکه شاید به واسطه وقایعی که در آن اتفاق افتاده مردم عامی - آنگونه که مرحوم حاج شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان نیز به آن تصریح می کند - آن را نحس می دانند که از جمله آن وقایع ، رحلت جانگداز حضرت رسول اکرم صلی الله علیه وآله و شهادت امام حسن (ع) و امام رضا (ع) در آخر این ماه است.  

ولی باید توجه داشت  تصور غلط نحوست ماه صفر هیچ دلیل و مبنای عقلی وروائی ندارد و ارتباط دادن آن نیز با وقایع مذکور بی اساس می باشد چرا که اگر این پندار صحیح باشد باید گفت : ماه محرم نیز نحس است زیرا این ماه نیز ماه حزن و اندوه اهل بیت (ع) بوده و واقعه جانسوز کربلا در آن واقع شد ، حادثه ای که به تعبیر امام مجتبی (ع) :" لا یوم کیومک یا ابا عبد الله " ، در حالی که اینگونه نیست وتنها ماه صفر به نحوست معروف است ! 

بله ممکن است ریشه این توهم به فهم نادرست حدیث بشارت برگردد:  

روایت شده که رسول خدا (ص) فرمودند:

  " من بشرنی بخروج آذار فله الجنه "

هر کس به من بشارت دهد صفر تمام شده است بهشت می رود.

عده ای معتقد هستند  آذار همان صفر است در حالی که آذار از ماههای رومی است و صفر از ماههای قمری است. از طرفی هم همان گونه که گفته شد دلیلی بر شومی و نحوست ذاتی ایام در دست نیست تا پیامبر چنین سخنی فرموده باشد. با همه این اوصاف - وصرف نظر از صحت و نادرستی سند این حدیث و بر فرض تسلیم مطابقت زمانی آذار با ماه صفر در زمان وقوع حادثه - ملاحظه متن کامل آن و توجه به سبب صدور این روایت ما را متوجه میسازد که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در مقام بیان نحوست ماه آذار و اهمیت دادن به بشارت پایان آن هم نیست. حدیث مذکور به شرح ذیل میباشد:

مرحوم شیخ صدوق در کتاب ارزشمند علل الشرایع ( ص 175-176) نقل کرده که پیامبر اکرم روزی در مسجد قبا در جمع عده زیادی از اصحابش فرمودند:

"اول من یدخل علیکم الساعة رجل من اهل الجنه" یعنی اولین کسی که هم اکنون بر شما وارد می شود، مردی از اهل بهشت است. چند نفر که این مطلب را شنیدند بلا فاصله از یک در مسجد خارج شدند تا از در دیگر وارد شوند و مستحق بهشت گردند! صحبت رسول خدا صلی الله علیه و آله در این زمان در مورد تبیین صفات مومنین بود و برای آوردن شاهد با علم لدنی خود ومعجزه  اشاره کردند که اولین کسی که از در مسجد وارد می شود چنین صفاتی را داشته و اهل بهشت است ؛ اما چون متوجه تحرکات عده ای از اصحاب خود شدند مطلب را عوض کردند و فرمودند : «هرکس مرا به خروج ماه آذار خبر دهد او اهل بهشت است» . ابوذر که داخل شد حضرت به او فرمودند : "در چه ماهی هستیم ؟"و او عرض کرد: یا رسول الله ماه آذار به پایان رسید.  پس واضح است بشارت پایان ماه آذار علامتی برا ی معرفی اباذر است و اینکه او اهل بهشت است و ارتباطی به نحوست ماه صفر ندارد.

بنابراین فرمایش پیامبر صلی الله علیه و آله تنها در همان زمان و مکان به عنوان علامتی برای معرفی ابوذر به عنوان مرد بهشتی دارای مفهوم است و نه به معنای مطلق آن در همه زمانها و مکانها. در حالی که همین حدیث امروزه در بین برخی شیعیان اینگونه مطرح شده است که هرکس در پایان ماه صفر درب هفت مسجد را بزند و به پیامبر پایان ماه صفر را خبر وبشارت دهد او اهل بهشت خواهد بود!

( برای اطلاع بیشتر در این زمینه به تفسیر المیزان : ج 19 ص 71 و میزان الحکمه : ج 9 ص 9 مراجعه فرمایید ).